4.400.000.000$. Δεν είναι τυπογραφικό λάθος, ούτε προσθέσαμε κάποιο μηδενικό: τόσα είναι τα έσοδα στην ιστορία της F1 από τις χορηγίες καπνοβιομηχανιών στις ομάδες. Πως όμως (και κυρίως γιατί) το σπορ έγινε εν πολλοίς συνώνυμο με διάφορες μάρκες τσιγάρων – και γιατί αυτές απαγορεύτηκαν;
Η αρχή της ιστορίας μας βρίσκεται κάπου στο 1968, όταν οι BP και Shell ανακοίνωναν την απόσυρση τους από την Formula 1, με την Firestone ταυτόχρονα να αποφασίζει να ξεκινήσει την χρέωση των ελαστικών που μέχρι τότε παρείχε δωρεάν στις ομάδες. Όπως εύκολα καταλαβαίνει κάποιος, τα χτυπήματα παραήταν πολλά για τις τότε ομάδες – των οποίων η οικονομική επιφάνεια δεν ήταν και ιδιαίτερα μεγάλη – με την FIA να επιτρέπει για πρώτη φορά την χορηγία από εταιρείες εκτός μηχανοκίνητου αθλητισμού.
Πολλές ομάδες ξεκίνησαν συνεργασίες με διάφορους τύπους χορηγών, αλλά ο Colin Chapman και η Team Lotus το πήγαν ένα βήμα παραπέρα: έναντι 85.000 λιρών τον χρόνο, η μάρκα τσιγάρων Gold Leaf όχι μόνο θα εμφανιζόταν στα μονοθέσια του, αλλά αυτά θα άλλαζαν και χρώμα από το παραδοσιακό πράσινο (των Βρετανικών ομάδων) σε χρυσό, άσπρο και κόκκινο (της Gold Leaf).
(Αν θέλουμε να είμαστε ακριβείς βέβαια, ο πρώτος που το έκανε ήταν ο οδηγός John Love στο εναρκτήριο GP της χρονιάς στην Ν.Αφρική, όταν η μάρκα Gunston μπήκε στην Brabham BT20-Repco του ιδίου ως μεγάλος χορηγός.)
Όπως είναι φυσικό, ο παραδοσιακά «αγνός» κόσμος του μηχανοκίνητου αθλητισμού (ή για την ακρίβεια οι ιθύνοντες του) εξερράγη: σε έναν από τους πρώτους αγώνες της νέας Lotus στο Brands Hatch, οι διοργανωτές έδειξαν την μαύρη σημαία στον Graham Hill, απαιτώντας να σβήσουν το επίμαχο λογότυπο…με ταινία, προκειμένου να δώσουν το ΟΚ για την συμμετοχή του στον αγώνα.
Πρόβλημα υπήρχε και με την τηλεοπτική κάλυψη, ιδιαίτερα στην «μαμά» Αγγλία, όπου τα ήθη και έθιμα όσο αφορά την χορηγία και την επίδειξη αυτής στους τηλεοπτικούς δέκτες ήταν και είναι διαφορετικά από τον υπόλοιπο κόσμο. Εκεί λοιπόν, το ITV είχε πολλούς ενδοιασμούς σχετικά με την ένδειξη χορηγών τόσο «απροκάλυπτα», αλλά αυτοί ξεπεράστηκαν, δίνοντας έτσι στην Formula 1 ένα καθεστώς το οποίο άλλοι δεν απολάμβαναν – για παράδειγμα, οι διαφημίσεις στις φανέλες των ποδοσφαιρικών ομάδων στο Νησί επιτράπηκαν…15 χρόνια αργότερα.
Με τα μεγαλύτερα εμπόδια να έχουν παρακαμφθεί, ο δρόμος ήταν ανοιχτός για την είσοδο όλο και μεγαλύτερων χορηγών στο σπορ, οι οποίοι πλέον είχαν αναδειχθεί στην μεγαλύτερη πηγή εσόδων για τις ομάδες. Γρήγορα βέβαια έγινε φανερό ότι αυτές που είχαν το μεγαλύτερο μερίδιο της χορηγικής πίτας, ήταν οι καπνοβιομηχανίες…
…και για έναν πολύ απλό λόγο: την ίδια την Formula 1.
Είναι το τέλειο σπορ για να διαφημίσεις κάτι […] Είναι διεθνές, γεμάτο χρώματα, ενθουσιασμό…(οι χορηγοί) είναι εκεί για την ορατότητα – είναι εκεί για να πουλήσουν τσιγάρα
Barrie Gill, CEO εταιρείας με εξειδίκευση στις αθλητικές χορηγίες
Στις δεκαετίες μετά τον Β’ ΠΠ, οι περισσότερες διαφημίσεις τσιγάρων είχαν μια πολύ συγκεκριμένη εικόνα, η οποία επικεντρωνόταν όχι μόνο στον αντρικό πληθυσμό, αλλά και σε συγκεκριμένα χαρακτηριστικά: την τόλμη, την καταξίωση, αυτό που αγγλιστί λέγεται macho. Υπό αυτό το πρίσμα, η Formula 1 ήταν το ιδανικό πεδίο διαφήμισης, αφού ήταν (και είναι) ανδροκρατούμενο τόσο από την μεριά των συμμετεχόντων όσο και από αυτή των θεατών, τολμηρό στον υπερθετικό βαθμό, ενώ οι οδηγοί (ειδικά από τα 80’s και μετά) ήταν ήρωες στα μάτια των εκατομμυρίων που τους απολάμβαναν από τους δέκτες – και άρρηκτα συνδεδεμένοι με μάρκες τσιγάρων, σαν άλλοι Marlboro Man.
Το παράξενο της υπόθεσης βέβαια, βρισκόταν στο ότι η Formula 1 πήγαινε στην εντελώς αντίθετη κατεύθυνση από τον υπόλοιπο κόσμο: το 1976, όταν προβαλλόταν στο ITV το ντοκιμαντέρ Death in the West (το οποίο μεταξύ άλλων περιείχε την πρώτη καταγραμμένη μαρτυρία στελέχους καπνοβιομηχανίας πως το τσιγάρο είναι επιβλαβές για την υγεία) αλλάζοντας μια για πάντα την αντίληψη του κόσμου για τον καπνό, τόσο ο πρωταθλητής James Hunt όσο και οι μισές από τις πρώτες 6 ομάδες στο Κατασκευαστών έπαιρναν εκατομμύρια από καπνοβιομηχανίες.
Το παραπάνω trend όλο και θα ανέβαινε, αφού η εμπορική γιγάντωση της F1 χρειαζόταν κεφάλαιο – κεφάλαιο που με χαρά έβαζαν οι καπνοβιομηχανίες με αντάλλαγμα την τρομερή ορατότητα των brand τους, η οποία είχε ως αποτέλεσμα την περαιτέρω διεύρυνση του σπορ. Ήταν ένας υπέροχος κύκλος, αφού όλα τα μέρη δούλευαν αρμονικά: αν είναι ευρέως γνωστό (και ορθό) πως ο Bernie Ecclestone ήταν ο οδηγός του άρματος που έκανε την Formula 1 σπορ με τζίρο δισεκατομμυρίων, οι καπνοβιομηχανίες ήταν το καύσιμο στην μηχανή – και μερικές φορές λίγο παραπάνω, όπως στην περίπτωση της McLaren.
Ναι, η εκ των ιστορικών ομάδων του grid ιδρύθηκε από τον Bruce McLaren το 1963, και μετά τον θάνατο του εφτά χρόνια αργότερα ο Teddy Mayer την μετέτρεψε σε μια εκ των καλύτερων ομάδων του grid – αλλά τα τέλη των 70’s ήταν δύσκολα, τόσο που χρειαζόταν μια νέα αρχή.
Όπου νέα αρχή, βάλτε την McLaren όπως την ξέρουμε σήμερα: μετά από προτροπή (για να το θέσουμε κομψά) του «μεγάλου κεφαλιού» της Marlboro John Hogan, ο Mayer συγχώνευσε την ομάδα του με την Project Four της F2, η οποία πέρα από χορηγό την Marlboro είχε και αφεντικό…τον Ron Dennis. Κάπως έτσι η McLaren γιγαντώθηκε (με όλα τα μονοθέσια της από τότε να έχουν την κωδική ονομασία MP4 – Marlboro Project Four) και με τα χρήματα της Philip Morris International, έγινε κυρίαρχος της δεκαετίας του 1980 – και σημαντικό κομμάτι των επόμενων.
Μια δεκαετία αργότερα, θα έπεφτε το πρώτο ντόμινο προς την αντίθετη κατεύθυνση: η Γαλλία, ένας από τους μεγαλύτερους παίχτες στην σκακιέρα της F1, πέρασε τον Νόμο Évin, ο οποίος απαγόρευε μεταξύ άλλων την διαφήμιση καπνού και αλκοόλ σε γαλλικό έδαφος. Δεν ήταν ο πρώτος στην Ευρώπη (και η Ιταλία είχε έναν από τα 60’s, αλλά το πρόστιμο στους παραβάτες ήταν…10.000 λιρέτες!), και δεν είχε καν αντίκτυπο στην Formula 1, αφού για άλλους λόγους, οι μεγαλύτερες καπνοβιομηχανίες απείχαν ούτως ή άλλως από τα GP Βρετανίας, Γαλλίας και Γερμανίας.
Το θέμα υπήρχε στο προηγούμενο που δημιουργούταν πλέον: αφού η Γαλλία το ξεκίνησε, τι εμπόδιζε την τότε ΕΟΚ και μετέπειτα ΕΕ να το εφαρμόσει στο σύνολο των κρατών της;
Η απάντηση ήρθε μερικά χρόνια αργότερα, όταν το 1997 οι υπουργοί Υγείας της Ευρωπαικής Ένωσης ξεκινάνε την συζήτηση περί αποκλεισμού κάθε διαφήμισης προϊόντων καπνού. Η πλειοψηφία είναι υπέρ ενός τέτοιου μέτρου, με Γερμανία και (παρά το αρχικό ναι) Βρετανία στην απέναντι όχθη.
(Το πως η νεοεκλεγείσα κυβέρνηση των Εργατικών έκανε στροφή 180° στο θέμα της απαγόρευσης μπορούσε να εξηγηθεί ίσως από μια – προφανώς άσχετη με το θέμα – χορηγία του Bernie Ecclestone στο κόμμα ύψους £1.000.000, την οποία είχε κάνει προεκλογικά ο supremo της F1.)
Πέρα από το…σκιώδες ηθικό της υπόθεσης, ο Ecclestone (με βοήθεια από τον Mosley) το έριξε στις απειλές, λέγοντας στον πρωθυπουργό Tony Blair πως «σε περίπτωση εφαρμογής του ban, μπορείτε να ξεχάσετε όχι μόνο το Grand Prix αλλά και το Motorsport Valley» αναφερόμενος φυσικά στις περιοχές των Northamptonshire και Oxfordshire στις οποίες έδρευαν πάνω από τις μισές ομάδες του grid και συνολικά τα ¾ της παγκόσμιας δραστηριότητας του μηχανοκίνητου αθλητισμού, δίνοντας δις. στην Βρετανική οικονομία.
Επίσης, πάνω από τις μισές ομάδες του grid (για την ακρίβεια οι πρώτες έξι στην κατάταξη) είχαν καπνοβιομηχανίες ως κύριους χορηγούς, συνεπώς η απειλή του Mosley είχε υπόβαθρο. Η κυβέρνηση του Η.Β. όπως είδαμε και πιο πάνω άλλαξε στάση, αλλά το μοιραίο δεν μπορούσε να αποφευχθεί – και μετά από έναν κυκεώνα συζητήσεων, αποφάσεων και αντιφάσεων (οι οποίες θέλουν δικό τους άρθρο) στις 21 Νοεμβρίου 2001, ο πρόεδρος της ομοσπονδίας παραβρέθηκε σε μια εκδήλωση του ΠΟΥ για να δηλώσει δημοσίως αυτό που είχε ανακοινώσει η FIA δυο 24ωρα νωρίτερα: από το τέλος του 2006, θα απαγορευόντουσαν όλες οι μορφές διαφήμισης καπνού στην Formula 1, τόσο σε ομάδες όσο και σε πίστες.
Με εξαίρεση την Williams βέβαια, για την οποία η BMW είχε βάλει βέτο σε οποιαδήποτε χορηγία καπνού όταν ξεκίνησε την προμήθεια κινητήρων της το 2000, όλες οι ισχυρές ομάδες του grid είχαν λαμβάνειν εκατομμύρια από καπνοβιομηχανίες, ενώ και στα κατώτερα στρώματα της F1, η British American Tobacco είχε εξαγοράσει την ιστορική Tyrell το 1999 και μετέτρεψε την ομάδα σε κινητή διαφημιστική πινακίδα, ρίχνοντας ταυτόχρονα εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ στο μπάτζετ.
(Ναι, η BAT ήξερε πως ο χρόνος μετρούσε αντίστροφα για την εκδίωξη της από την F1, αλλά στο ενδιάμεσο μπορούσε να βγάλει πολλά περισσότερα σε διαφήμιση – με την πρώτη χρονιά της μάλιστα να περιλαμβάνει το μισό μονοθέσιο στα χρώματα του Lucky Strike και το άλλο μισό σε αυτά του 555.)
Τα λόγια του Mosley μετά από μια συνάντηση του με τον Tony Blair στην Downing Street είναι διαφωτιστικά για την στάση της Formula 1 στο ζήτημα: «δεν θέλουμε να ματαιώσουμε την απαγόρευση, αλλά απλά να την αναβάλλουμε όσο μπορούμε».
Σε αυτή την περίπτωση, η ΕΕ έκανε το αντίθετο: παρά τις δημόσιες εξαγγελίες της FIA για καταληκτική ημερομηνία την 31η Δεκεμβρίου 2006, έφερε μπροστά το deadline στα μέσα του 2005, γεγονός που σήμανε συναγερμό στην F1, αφού με τα πρότερα δεδομένα, σχεδόν όλες οι ομάδες είχαν συμβόλαια που τελείωναν το 2006. Δεν χρειάζεται ιδιαίτερη φαντασία για το τι θα επακολουθούσε (εξαγριωμένες εταιρείες να ζητάνε λεφτά πίσω – ομάδες να μην τους τα δίνουν ή/και να έχουν τεράστια οικονομικά προβλήματα – ολική δυσφήμιση του προϊόντος), και ο Max πέταξε την βόμβα: «άμα επιμείνετε στην τρέχουσα ημερομηνία, η FIA δεν θα έχει άλλη λύση από το να διοργανώνει αγώνες αποκλειστικά εκτός της ΕΕ από τα μέσα του 2005 μέχρι το τέλος του 2006, θέλοντας να τηρήσει τα συμβόλαια που έχουν ήδη υπογραφεί με ομάδες και εταιρείες.»
Τελικά…δεν έγινε τίποτα: η ημερομηνία παγιώθηκε στα μέσα του ’05, και με εξαίρεση το Βελγικό GP του 2003 (το οποίο ματαιώθηκε εξαιτίας θεμάτων με την εθνική νομοθεσία) η Formula 1 ζούσε υπό ένα…γκρίζο νομικό καθεστώς για 1.5 χρόνο, με όλες τις πλευρές να είναι προφανώς απρόθυμες να επισημάνουν το προφανές: αφού η νομοθεσία απαγόρευε την κάθε προβολή διαφημίσεων καπνού σε χώρες της ΕΕ (και ας προέρχονται από άλλη χώρα εκτός αυτής), πως η F1 έτρεχε κανονικά με τα Marlboro και Mild Seven…φάτσα κάρτα σε χώρες τόσο εκτός ΕΕ όσο και εντός – αλλά πάντα με μετάδοση στις δεύτερες;
Και κάπως έτσι, οι καπνοβιομηχανίες που τροφοδοτούσαν το σπορ επί 30+ χρόνια, εκδιώχθηκαν από αυτό, με μοναδική εξαίρεση την Philip Morris και την Ferrari, καθώς η Scuderia ήταν τόσο η τελευταία ομάδα που εμφάνισε τέτοια διαφήμιση (GP Κίνας 2007) όσο και η μοναδική που συνέχισε την συνεργασία της με τον συγκεκριμένο κλάδο, αφού μέχρι και σήμερα η PMI δίνει περί τα 100.000.000$ στην Ferrari κάθε χρόνο, με αντάλλαγμα διαφήμιση τόσο εντός πιστών (τα barcode που έφερναν στο Marlboro – το Mission Winnow) όσο και εκτός (χρήση πιλότων και μονοθεσίων σε καμπάνιες).
Κλείνοντας, αξίζει να σημειώσουμε πως τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια τάση επιστροφής των καπνοβιομηχανιών…από το παράθυρο, αφού τόσο το Mission Winnow («πρωτοβουλία μας (της Philip Morris) να πείσουμε τους καταναλωτές τσιγάρων να κοιτάξουν πιο υγιείς εναλλακτικές») όσο και το A Better Tomorrow (ομοίως με το πάνω, ιδιοκτησίας BAT) που υπάρχει στην McLaren είναι σήματα που ανήκουν σε αυτές – αλλά βέβαια, δεν διαφημίζουν τις εταιρείες ή τα προϊόντα αυτών, άρα δεν είναι παράνομα.
